Lekkie Pióra Blog

Zaduszki – skąd się wzięły i o co w nich chodzi? Opowiadanie dla dzieci. Małgorzata Połeć-Rozbicka

– Dzień dobry, pani Bożenko! Przepraszam bardzo, że zawracam pani głowę w święto, ale niestety zmusiły mnie do tego pilne okoliczności. Dzwonili właśnie ze szpitala, muszę wziąć jutro dyżur na oddziale, bo kolega wybił palec i nie może operować. Zupełnie nie wiem, co zrobić z Patrykiem. W szkole – dzień wolny… i przecież nie zostawię go na noc samego. Wiem, że zależało pani jutro na wolnym dniu, ale może dałoby się coś zrobić? – Patryk obserwował kątem oka, jak tata wił się przy telefonie jak piskorz, próbując przekonać opiekunkę, żeby zrezygnowała ze swoich planów. Skoro jednak tata nerwowo tarł dłonią czoło, to pani Bożenka nie była gotowa do ustępstw.

– Tak wiem, że jutro Zaduszki, ale Iwona wraca z Wilna dopiero w środę, pojechała z matką na grób dziadka… a Patryk sam? Nie wezmę go przecież na blok operacyjny… – tata motał się w sieci okoliczności, które niespodziewanie na niego spadły i gdy już miał się zupełnie poddać, wykrzyknął z nadzieją:

– A może pani zabierze Patryka ze sobą? – i w tym miejscu nastąpił przełom, tata zaczął się uśmiechać – Oj, to tylko 70 km, a Patryk już wiele razy był na cmentarzu, na pewno pani sobie poradzi. To taki ułożony chłopiec, jestem przekonany, że nie sprawi problemów… – tata szedł za ciosem, a Patryk coraz szerzej otwierał oczy ze zdumienia: „Jak to! Nikt go nawet nie spytał o zdanie! Znowu cmentarz! Dziś cały dzień w tłoku, na grobie prababci, pradziadka, ciotki, jakiegoś kuzyna, bo Wszystkich Świętych… Cały dzień! I jutro znowu!”. Ale tata nawet nie spojrzał na jego wymowną minę.

– Dziękuję bardzo, pani Bożenko! Naprawdę jestem dozgonnie wdzięczny! A fotelik zamontuję w pani samochodzie jutro rano… – w ten oto sposób los Patryka został przesądzony, i to na dodatek w dzień wolny od szkoły. A przecież chłopiec miał zupełnie inne plany…

Ranek nadszedł szybciej niż myślał. Tym bardziej, że tata nie zostawił mu zbyt wiele czasu na oswojenie się z dziennym światłem.

– Wstawaj, Patryczku! Szybciutko! Pani Bożenka już zaraz będzie, a jeszcze musisz zjeść śniadanie. Czeka cię intensywny dzień! –chłopiec słyszał głos ojca z przedpokoju, który szykował się do wyjścia na parking. – Kakao i kanapki stoją na stole. Myj się i zaczynaj jeść. Ja zaraz wrócę!

Patryk tęsknie spojrzał na ziejący czernią ekran komputera i bez większych nadziei, że to się dzisiaj zmieni zwlókł się z łóżka. Szybka toaleta, niewyszukany sportowy strój i śniadanie w biegu – gdy tata wróci, będzie już gotowy. A potem już tylko odgłos kroków na korytarzu, chrobot klucza w zamku, pogodna twarz pani Bożenki i szybki buziak od taty na „do widzenia”:

– Bawcie się dobrze! – raźno rzucił za siebie tata, znikając za drzwiami i za chwilę – pojawiając się w nich znowu:

– Oj, przepraszam! Trochę to źle zabrzmiało… Szerokiej drogi!

I tak zaczął się wolny dzień Patryka, który miał wyglądać zupełnie inaczej. Miała być cola, chipsy, popcorn i inne „puste kalorie” (jak mawiała mama),czyli dzień we dwoje, a raczej – we dwóch – on i komputer, i Minecraft.

Tymczasem brutalna rzeczywistość wyglądała inaczej. Pani Bożenka obrzuciła Patryka wzrokiem i zawyrokowała:

– Musisz ubrać się bardziej odświętnie, Patryczku. Jedziemy przecież z wizytą…

– Myślałem, że jedziemy na cmentarz? – zdziwił się Patryk.

– Tak. Na cmentarz – potwierdziła pani Bożenka – Odwiedzimy wszystkich moich krewnych. Ty się przebierz, a ja zrobię herbatę do termosu na drogę. Na cmentarzu strasznie szybko się marznie.

Tak oto ziściła się nieoczekiwana wycieczka za miasto. Patryk siedział w swoim foteliku, ze wzrokiem zawieszonym na przygnębiającym krajobrazie wilgotnej jesieni, która wyraźnie zaznaczała swoją obecność żółto-brązowymi liśćmi, przyklejonymi do mokrego asfaltu i obłokami mgły, wślizgującej się na drogę znad pobliskiej rzeki. „Brr!” – pomyślał Patryk i wstrząsnął się z zimna, chociaż ciocia Bożenka nie szczędziła ogrzewania w samochodzie.

Nim się zorientował, byli na miejscu – pod małym, wiejskim cmentarzykiem, otoczonym niskim betonowym murkiem, wzdłuż którego strzelały w niebo obwieszone jemiołą topole. Zawiał wiatr i wdarł się przejmującym chłodem pod kurtkę. Tuż nad mokrą, usychającą trawą ścieliła się mgła, wpełzając w zakamarki pomiędzy krzaki i mogiły, zacierając granicę, pomiędzy jednym i drugim. „Jakoś tu strasznie!” – ocenił w myślach Patryk i złapał opiekunkę za rękę.

– Trochę tu inaczej niż w Warszawie – powiedział na głos – nie ma handlarzy zniczy i kwiatów, nie ma kiełbasek… – ale sam nie wiedział jeszcze czy to dobrze, czy źle. Przejmująca cisza z jednej strony napełniała go grozą, z drugiej – otulała magią. Szli wydeptanymi między mogiłami ścieżkami, klucząc w lewo i prawo. Pani Bożenka z wprawą przeciskała się między nagrobkami, odnajdując w sobie tylko wiadomy sposób właściwą drogę. Co chwila stawali, zapalali znicze, ustawiali donice z kwiatami i szli dalej. „Tu jest pochowany mój wujek, szwagier matki; tu – ciocia Zosia, tu – babcia Adela; tu – powstańcy styczniowi; tu – niemieccy żołnierze z pierwszej wojny; tu – stryj Henryk z żoną, a tu kuzynka Andzia” – pani Bożenka pochylała się nad każdą mogiłą, zrzucała pozostałe jesienne liście i zmawiała krótką modlitwę. Czas płynął, a Patryk chłonął odmienność tego miejsca od miejskiego pośpiechu i gwaru; rozglądał się wokół nie mogąc nadziwić się różnorodności, zgromadzonej na tak niewielkiej przestrzeni. Współczesne granitowe i lastrykowe nagrobki sąsiadowały ze zdobionymi kutymi krzyżami i rzeźbionymi w kamieniu figurami świętych, które zastygły w ruchu, porosłe mchem, stróżując nad zmarłymi, którzy oddali się im w opiekę.

– Wiem dlaczego dziś przyjechałaś ciociu na cmentarz! – powiedział niespodziewanie – Nie lubisz przepychać się w tłumie!

– To też – przyznała pani Bożenka – Ale też dlatego, że to właśnie drugiego listopada, a nie pierwszego obchodzi się święto wszystkich zmarłych. To Dzień Zaduszny, Zaduszki po prostu. Modlimy się za dusze naszych zmarłych, żeby zostały odkupione, czyli dostały się do Nieba. Dzień Wszystkich Świętych to święto tych zmarłych, którzy już tam są. Modlimy się do nich, a nie za nich. Ale to dzień wolny od pracy, więc to wtedy wszyscy jeżdżą na cmentarz, ludzie różnych religii i ci, którzy w ogóle w Boga nie wierzą. W kulturze niezwiązanej z religią dzień ten nazywany jest Świętem Zmarłych. Odwiedza się wtedy groby swoich rodziców, dziadków, przyjaciół, krewnych i znajomych, pamięta się o tych, którzy już nie żyją. Stawia się kwiaty i zapala znicze.

– Kwiaty to rozumiem, często się je przynosi, gdy się idzie do kogoś z wizytą, ale po co znicze? – zastanawia się chłopiec.

– Płonąca świeca w tradycji chrześcijańskiej to symbol Boga i Zmartwychwstałego Chrystusa. To obietnica życia wiecznego. Ale tradycja zapalania ich na grobach wywodzi się też jeszcze z czasów pogańskich. Dawno, dawno temu w Polsce obchodzono święto Dziadów – dzień, a właściwie noc, kiedy ludzie próbowali nawiązać kontakt z duszami swoich zmarłych i pomóc im osiągnąć spokój w zaświatach, żeby nie błąkały się po ziemi i nie cierpiały. Wierzono, że dusze zmarłych odwiedzają w tym czasie swoich bliskich, rozpalano więc ogniska na rozstajach dróg, aby mogły łatwo trafić do domu, żeby nie zabłądziły…

– Teraz zamiast ognisk, zapalamy świece? Czyli zapraszamy ich na spotkanie na cmentarzu, a nie w domu. Spotykamy się jakby w pół drogi… – domyślił się Patryk, a ciocia Bożenka snuła swoją opowieść dalej:

– Kiedyś takie wędrujące dusze należało również ugościć – poczęstować miodem, kaszą, jajkami, no i oczywiście uważać, żeby nie zrobić im przypadkiem krzywdy – nie rozgnieść, ani nie skaleczyć. Nie można więc było prząść i tkać, maglować, wylewać pomyj, no i oczywiście pluć. Tradycja chrześcijańska przejęła to święto tysiąc lat temu i te pogańskie zwyczaje zastąpiła modlitwą za dusze cierpiące. Ludzie jednak jeszcze długo w ukryciu odprawiali Dziady.

– Ale teraz już nie? – dopytywał się na wszelki wypadek chłopiec. Nie miał ochoty na spotkanie z duchami.

– Nie – uspokoiła go opiekunka. – Ale w moim przekonaniu, to jednak jest dzień, w którym możemy w jakiś sposób „porozmawiać” z naszymi zmarłymi…

To powiedziawszy, pani Bożenka pociągnęła Patryka za rękę i krętą ścieżką pomiędzy mogiłami ruszyła w stronę pokrzywionej sosny, rosnącej na piaszczystym wzgórku w rogu cmentarza. Wkrótce chłopiec dojrzał pod nią usypany kopiec i stary brzozowy krzyż z małą tabliczką „Żołnierz Nieznany rok 1942”.

– To grób partyzanta z II wojny światowej. Mój tata znalazł go w dębinie za wioską i pochował go tutaj nocą, w ukryciu przed Niemcami. Gdy byłam dzieckiem, zawsze pilnował, abym odwiedzała to miejsce pierwszego lub drugiego listopada. Robię to do tej pory – wyjaśniła pani Bożenka i pochyliła się nad grobem, by pieczołowicie oczyścić go z jesiennych liści.

– Mój pradziadek Waldemar był partyzantem. Nigdy nie wrócił z wojny. Nie wiadomo, co się z nim stało – niespodziewanie odezwał się Patryk, a pani Bożenka spojrzała na niego ciekawie i włożyła do ręki znicz.

-Ty zapal. Tylko uważaj, żebyś się nie poparzył! – ostrzegła podając zapalniczkę.

* *

Kiedy wracali, było już ciemno. Zmrok w listopadzie zapada tak szybko. Wilgoć osiadała na samochodzie i choć deszcz nie padał, po szybach powolutku toczyły się małe krople, rozmazując obraz za oknem. Monotonna jazda wśród przydrożnych lasów, miłe ciepełko w samochodzie i gorąca herbata z termosu, sprawiła, że znużony Patryk oparł głowę o fotelik i patrząc w gęstniejącą ciemność porządkował wszystko, co się dzisiaj stało. Mały, wiejski cmentarzyk, jesienna mgła ścieląca się na polach, opowieści o błąkających się w Dniu Zadusznym duszach, ogniskach i zniczach kłębiły się w jego małej głowie, wysyłając go na skraj jawy i snu. Przenikały się tak, jak przenikała się przez wieki tradycja…

I wtedy, za oknem dostrzegł postać żołnierza, galopującego na koniu, a gdy mu się przyjrzał ten uśmiechnął się do niego i zasalutował. „Jaki on podobny do dziadka?” – zadziwił się chłopiec, a potem usnął. A może stało się to wcześniej?

„Panna Jones i Książkowe Emporium”, Sylvia Bishop

Po serii trudnych tematów, nareszcie coś lekkiego i równocześnie przyjemnego, zwłaszcza dla miłośników książek. I to dla tych, którzy kochają książki nie tylko za to, co jest w nich napisane, ale kochają je za to, że są. Za ich zapach, szelest kartek, kształt czcionki i za „bardzo, bardzo ciche ŁUP”, kiedy zamykamy tylną okładkę po jej przeczytaniu. A wszystko dlatego, że główna bohaterka opowieści właśnie kocha książki, mieszka w księgarni i… nie umie czytać. Ale za to potrafi rozwikłać niejedną tajemnicę. Oto przed Wami – Znajda Jones!

Znajda Jones znalazła swoją rodzinę w wieku pięciu lat, kiedy jej prawdziwi rodzice po prostu zostawili ją w małej, przytulnej księgarni. Michel, dziesięcioletni wówczas chłopiec, syn właścicielki, zamknął ją w szafie na rzeczy znalezione. Tam odkryła ją Netta, przyszła mama. Z chwilą, w której Znajda wyłoniła się z szafy, stała się częścią rodziny Jonesów. A nie była to zwykła rodzina. Jonesowie mieszkali w księgarni „Pod Białym Jeleniem” – w ciągu dnia sprzedawali książki (choć klientów było niewielu), wieczorami zagłębiali się w lekturze, a nocami spali w porozwieszanych między półkami hamakach. Było tylko jedno „ALE”. Znajda Jones nie umiała czytać i wstydziła się do tego przyznać. Kiedy więc mama i brat zagłębiali się w lekturze, ona udawała, że robi to samo. I tak pokochała książki bez względu na to, o czym opowiadają. Odkryła za to wszystkie inne możliwości ich zmysłowego poznania poprzez powonienie, dotyk i słuch. Te umiejętności pozwoliły jej w przyszłości poprowadzić śledztwo i doprowadzić do szczęśliwego zakończenia historii.

Pewnego dnia rodzina Jonesów na skutek wygranej na loterii zamieniła podupadającą księgarenkę w małym miasteczku na wielką i znaną księgarnię w Londynie. Niestety tym samym wpakowała się w kłopoty. Okazało się, że poprzedni właściciel „Książkowego Emporium” – Albert Montgomery wziął w komis od nieco podejrzanego Eliota Różowego rękopis jednej ze sztuk Szekspira i przez przypadek zniszczył go. Tym samym nie mógł zwrócić należnej klientowi sumy ponad 40 milionów funtów. Oddał więc swoją księgarnię Jonesom pod pretekstem przejścia na emeryturę i zamierzał uciec do Florencji. Eliot Różowy zjawił się jednak i zażądał od nowych właścicieli zwrotu należności, a ponieważ byli niewypłacalni zajął nie tylko „Książkowe Emporium”, ale i ich małą księgarenkę „Pod Białym Jeleniem”. Jonesowie znaleźli się w fatalnym położeniu. I tutaj do akcji wkracza Znajda Jones. Odkrywa, że rękopis Szekspira został sfałszowany i wespół z rodziną i panem Montgomerym szykuje odwet. Udaremnia fałszerzowi akcję sprzedaży wielu podrobionych dzieł bibliotekom i muzeom. Stało się tak ponieważ potajemnie w nocy do każdego z „zabytkowych” rękopisów obrońcy sprawiedliwości dopisali kilka absurdalnych zdań. Eliot Różowy, kiedy sprzedawał owe „dzieła” ich nie zauważył. Tak, jak Znajda – nie umiał czytać. Wpadł więc w zastawioną pułapkę i został zmuszony do oddania skradzionych podstępem pieniędzy. W ten sposób Jonesowie odzyskali swoje księgarnie, a Znajda postanowiła wyznać swoją tajemnicę i wreszcie nauczyć się czytać.

Wartka akcja opowieści, prosty i przystępny język, duża czcionka i dowcipne ilustracje kreską w odcieniach szarości skłaniają do lektury nawet najmłodszych adeptów sztuki czytania. Kto wie, może niektórych z nich skłoni do lepszego opanowania tej umiejętności?

Jest to książka pełna pogody ducha, która przekonuje, że do życia zawsze należy się ustawiać „frontem” – przyjmować uśmiechy losu i radzić sobie z przeciwnościami, cieszyć się tym, co los przynosi i nigdy nie tracić nadziei. Dzięki takiej aktywnej postawie i wykorzystaniu swoich zdolności zawsze można sobie jakoś poradzić i znaleźć rozwiązanie. No i co ważniejsze – czasami trzeba przyznać się do swoich słabości, bo nie zawsze są one wynikiem naszych zaniedbań. Po prostu czasami się tak układa. Warto więc stawić im czoło, porozmawiać o nich z rodziną lub z przyjaciółmi. Zawsze przecież znajdzie się ktoś, kto nam pomoże poradzić sobie z nimi. Tak, jak Netta po wielu latach nauczyła Znajdę czytać. I choć nie była to dla Znajdy najważniejsza umiejętność, to jednak „ogólnie rzecz biorąc, całkiem podobało jej się czytanie książek (…) podobał jej się odgłos, który wydawała zamykana książka: bardzo, bardzo ciche ŁUP. Jak zamykanie drzwi, których właściwie nie ma.” Bo Panna Jones wiedziała, że książka tylko otwiera wejście do jej świata – świata wyobraźni, który zbuduje czytając zawartą w niej opowieść i nic, ani nikt tego świata przed nią nie zamknie.

Lektura „Panny Jones i Książkowego Emporium” wciąga. Jest dla młodych czytelników zapowiedzią powieści sensacyjnych, po które być może sięgną w przyszłości. Zanim to nastąpi mogą cieszyć się dreszczykiem emocji podczas przeżywania przygód Znajdy Jones bez ryzyka, że będą mieli wieczorem kłopoty z zaśnięciem. Polecam dzieciom już od siódmego roku życia.

„Mity dla dzieci”, Grzegorz Kasdepke

„Mity dla dzieci” to zaproszenie do mitologii greckiej dla dzieci w wieku 10-12 lat, które wystosował do swoich czytelników Grzegorz Kasdepke dzięki wydawnictwu Literatura. Wcześniej nie polecam, bo jak wiadomo dzisiejszemu dziecku trudno zrozumieć dosłowną logikę mitologicznych opowieści. Ojciec, który połyka własne dzieci lub serwuje ciało syna jako posiłek na uczcie bogów; sprytny Syzyf, który próbuje kombinacjami i kłamstwem przechytrzyć Zeusa i Hadesa; Narcyz, który tak zakochał się we własnym obliczu, że podziwiając je umarł z głodu; Hera przymykająca oko na niezliczone romanse męża i liczne kochanki porywane przez niego i więzione w specjalnie do tego celu zbudowanych pałacach lub urządzonych grotach; całe szeregi dzieci poczętych z dziwnych związków i niestandardowych relacji różnopłciowych. Nie jest łatwo rozmawiać współcześnie o mitologii nie odwołując się do symboliki i metafizyki, a z tym z dzieckiem z piątej klasy szkoły podstawowej może być trudno. Tak, czy inaczej musimy. Bo mitologia jest na tym etapie edukacji w spisie lektur. Oczywiście chodzi tu o „Mitologię” Jana Parandowskiego. Ale obecnie dzieci nie bardzo dają sobie radę, żeby przez nią przebrnąć. Moje pokolenie czytało ją bezdyskusyjnie i nawet części z nas się podobała. Byliśmy jednak chyba wtedy trochę starsi…

Dziś nasze dzieci muszą się z nią zmierzyć mając 11 lat i w tej sytuacji książka Grzegorza Kasdepke jest naprawdę bardzo dobrą alternatywą. Autorem jest uznany mistrz książek edukacyjnych dla dzieci, który ma ich w swoim dorobku ponad 50. Większość z nich to naprawdę udane i poczytne pozycje, które pozwalają przyswoić dzieciom wiedzę w ciekawy i prosty sposób z wielu dziedzin kultury i nauki. „Mity dla dzieci” są jedną z nich. Oswajają młodych czytelników z trudną i zawiłą tematyką w przystępny sposób. Mity są napisane uwspółcześnionym językiem, z którym bez trudu dzieci sobie radzą. Historie ubarwione są krótkimi opisami i dialogami, nadającymi opowieściom mitologicznym więcej dynamiki i życia. Łatwiej puścić wodze wyobraźni i znaleźć się w świecie bogów i ludzi starożytnej Grecji; łatwiej zrozumieć motywy, którymi kierowali się główni bohaterowie i łatwiej odnaleźć się w trudnych koligacjach rodzinnych mieszkańców Olimpu. Łatwiej tym bardziej, że mity opatrzone są kolorowymi ilustracjami Ewy Poklewskiej-Koziełło.

Tą książką możemy ułatwić naszym dzieciom życie. Dziękuję Pani Nauczycielce, która podsunęła rodzicom swoich uczniów ten pomysł. Może dzięki temu świat mitologii ich nie odstraszy…

„Momo”, Michael Ende

Dzisiaj o Momo. Ale nie o tej złowrogiej – „Momo Challenge”, która kradnie i czas, i umysły naszych dzieci. Dziś o Momo – dziewczynce, która uratowała świat zwracając ludziom uśmiech; głównej bohaterce klasyki literatury dziecięcej, czyli powieści Michaela Endego pt.: „Momo, czyli osobliwa historia o złodziejach czasu i dziecku, które zwróciło ludziom skradziony im czas”. Ale od początku…

Momo pojawiła się tak naprawdę znikąd i zamieszkała w opuszczonym starożytnym amfiteatrze w jednym z włoskich miast. Była obdarzona szczególną zdolnością – pomimo swojego dziecięcego wieku umiała słuchać jak nikt. Miała więc grono licznych przyjaciół, którzy słuchając własnych słów podczas snutych przed nią opowieści rozwiązywali swoje problemy i wpadali na najlepsze pomysły. I dorośli, i dzieci. „Idźże do Momo” – to najprostsza rada, jaką sobie wzajemnie dawali i najskuteczniejsza. Do czasu. Niespodziewanie w mieście pojawili się dziwni panowie o szarych twarzach, w szarych garniturach i szarych kapeluszach z nieodłącznym cygarem w ustach, którzy zachęcali mieszkańców do oszczędzania czasu i odkładania go w formie kapitału na później. Ich rozmówcy zaczęli przekonywać się do tego pomysłu i tak rezygnowali z części swoich codziennych zajęć, na rzecz efektywniejszego wykorzystania czasu. Nie spotykali się więc z przyjaciółmi, nie rozmawiali podczas pracy, nie spędzali czasu ze swoimi rodzicami i dziećmi, nie odwiedzali Momo, nie chodzili do restauracji ale do barów szybkiej obsługi, popędzając się wzajemnie i ciągle spiesząc. Oddawali się pracy bez wytchnienia, wykonywali tylko czynności przynoszące praktyczne korzyści i nie pozwalali bawić się swoim dzieciom, w zamian za to oferując tylko ciągłe zajęcia edukacyjne. I tak z każdym dniem stawali się coraz bardziej sfrustrowani i zdenerwowani, a zaoszczędzony czas w dziwny sposób znikał. O tym, co się z nim dzieje dowiedziała się właśnie Momo – otóż „szarzy panowie” kradli zaoszczędzony przez ludzi czas. Był im potrzebny do życia. Wiedza ta postawiła dziewczynkę w wielkim niebezpieczeństwie. „Szarzy panowie” uznali ją za wroga. Dziewczynka schroniła się więc, dzięki pomocy żółwicy Kasjopei, u Mistrza Hory – pana czasu, który nim zarządzał. Tam poznała tajemnicę Kwiatów Jednej Godziny, które po zrabowaniu przez „szarych panów” były suszone i przerabiane na cygara. To właśnie paląc je „szarzy panowie” utrzymywali się przy życiu. Poznając tę prawdę Momo ściągnęła na siebie zemstę złodziei czasu. Postanowili odebrać jej wszystkich przyjaciół, łącznie z dwoma najbliższymi: Beppo i Gigi, aby wymóc w ten sposób na niej obietnicę doprowadzenia do Domu Nigdy w Zaułku Nigdy, gdzie mogliby pokonać Mistrza Horę i przejąć władzę nad czasem wszystkich ludzi. Momo jednak w porozumieniu z owym Mistrzem doprowadziła do klęski „szarych panów”, którzy pozbawieni swych cygar rozpłynęli się w powietrzu, a ludzie znowu odzyskali swój czas i radość życia.

Fabuła na pierwszy rzut oka wydaje się skomplikowana, ale w rzeczywistości tak nie jest. Jest co prawda snuta z dużą dozą fantazji, ale poddaje się zasadom ciągu przyczynowo-skutkowego, choć osadzonego w świecie wyobraźni. Abstrakcyjny czas został tu zmaterializowany w postaci rozkwitających i więdnących Kwiatów Jednej Godziny, a każdy z nich jest inny. Pomaga to trochę uświadomić dzieciom istotę przemijania i brak możliwości odzyskiwania czasu, czyli Heraklitowe „nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki”. To dla nich trudne, bo ze swej natury dzieci nie poddają się presji czasu, wierząc w cudowną możliwość jego rozciągania i powtarzania. Dyscypliny czasu uczą się od nas, a my poddajemy się owej presji z kolei bardzo łatwo…

Ale dla mnie powieść Endego nie jest tylko o czasie, ale o jego optymalizacji. Znając jego wartość, staramy się go efektywnie wykorzystać i tej efektywności podporządkowujemy swoje życie. Rzecz w tym, że dla każdego z nas ta efektywność mierzona jest w innych „jednostkach”. Dla jednych z nas będą to dobra materialne, dla innych relacje międzyludzkie, możliwość autorefleksji, samodoskonalenie, gromadzenie wiedzy i umiejętności, a nawet troska o innych i poświęcenie dla nich. Czy zatem Kasa Oszczędzania Czasu tak naprawdę kradnie ludziom czas? Raczej kradnie cząstkę ich samych. Ta podejrzana organizacja dla własnych interesów manipuluje ludźmi – stawia swoim ofiarom cele, które nie są do końca ich celami, zmuszając ich tym samym do rezygnacji z własnych priorytetów i przebudowania hierarchii potrzeb i wartości. Ludzie, zmanipulowani obietnicą bliżej nieokreślonych zysków, koncentrują się na narzuconych im podstępnie ideach i ponosząc wyrzeczenia, tracą radość i sens życia. A na dodatek obiecany zysk zgarniają „złodzieje” i puszczają z dymem cygar.

Byłaby to smutna lekcja dla naszych dzieci, gdyby Momo nie uratowała świata. Na szczęście zrobiła to, i to dzięki swojej szczególnej umiejętności słuchania, która pozwalała jej zapoznać się w punktem widzenia słuchacza, ale jednocześnie nie przyjmować go za własny. Nie pozwoliła się zmanipulować „szarym panom”, bo zachowała swoją duchową odrębność, nie poddała się ślepo ich pozornie przekonującym wywodom. Nie wierzyła im bezkrytycznie, poddała ich słowa w wątpliwość i postanowiła stanąć po stronie swoich racji. A zrobiła to, ponieważ miała własne przekonania. Sądzę, że tego właśnie powinniśmy uczyć swoje dzieci.

Godność, empatia, konsekwencje, konflikt, kompromis

13 października 2018 poprowadziłam w Miejskim Ośrodku Kultury w Kobyłce w ramach Dziecięcej Akademii Nauki wykład pt. „Filozofia i etyka – TRUDNE SŁOWA”. Z prawdziwą przyjemnością przybliżyłam zgromadzonym słuchaczom Akademii w wieku 6-11 lat istotę kilku pojęć z tego zakresu.

Dziękuję im za uwagę, aktywność, dociekliwość i pomysłowość oraz prawdziwe zaangażowanie w odgrywanie zaaranżowanych scenek, dzięki którym mogli potrenować „prawie” w praktyce nabyte teoretyczne umiejętności. Brawo za odwagę, wyobraźnię i kreatywność!

Jak zwykle młodzi słuchacze zaskoczyli mnie swoim świeżym spojrzeniem i pomysłami „oczywistych” rozwiązań problemów, które dla nas – dorosłych – nie są takie oczywiste. Znowu czegoś się nauczyłam dzięki nim. Mam nadzieję, że i oni nauczyli się czegoś ode mnie 😉

GODNOŚĆ

Prezentacja — Filozofia i etyka. Trudne słowa, Małgorzata Połeć-Rozbicka

Pojęcie godności należy rozważać w trzech kontekstach. Pierwszym z nic jest godność rozumiana jako wartość obiektywna, dotycząca absolutnie każdego człowieka. Prawo do niej przynależy każdemu, bez względu na pochodzenie, miejsce w społeczeństwie, wykształcenie, wyznawane poglądy i religię; bez względu na kolor skóry, miejsce na Ziemi, status materialny i płeć. Poszanowanie godności należy się każdemu z tego prostego powodu, że jest człowiekiem. Nie szanując godności innych, odbieramy ją tym samym sobie. Bo to człowieczeństwo właśnie w sposób niekwestionowany nadaje nam godność. W rozumieniu jej kształtu pomocna jest złota zasada etyki: traktuj innych tak, jak sam byś chciał być traktowany.

Trochę inaczej wygląda to w przypadku poczucia godności. Jest ono wartością subiektywną, ponieważ zależy tylko i wyłącznie od indywidualnego postrzegania rzeczywistości. To my wyznaczamy niejako zakres, który jest dla nas „zestawem obowiązkowym” w rozumieniu tego, co jest dla nas niezbędne, abyśmy nie czuli się upokarzani. Zależy to od naszego charakteru, psychiki, stopnia wrażliwości, wychowania i okoliczności, i może się zmieniać z biegiem lat. W tym miejscu trzeba jednak zwrócić uwagę na pułapki, które może zastawiać dla nas nasze ego. A mianowicie musimy umieć odróżnić nasze poczucie godności od nieuzasadnionego uporu, nieumiejętności przyjmowania konstruktywnej krytyki i przyznania się do błędu oraz ciągłej potrzeby bycia najlepszym.

A kto jest człowiekiem „godnym”? To z kolei cecha nadawana nam przez innych w oparciu o nasze postępowanie. Najczęściej za człowieka godnego uważa się człowieka zawsze postępującego zgodnie z własnymi wartościami, który nie zwraca uwagi na doraźne korzyści i broni swojej indywidualności, a przy tym panuje nad emocjami.

EMPATIA

To zdolność wyobrażenia sobie tego, co czuje w danym momencie inny człowiek. Prawda jest taka, że trzeba to po prostu poczuć. Nie można się wyuczyć algorytmu postepowania, ponieważ tak naprawdę każda sytuacja, każde cierpienie i zmartwienie są inne. To, co dla jednych będzie traumatycznym przeżyciem, dla innych może okazać się jedynie chwilową niedogodnością. Nie do końca więc możemy posiłkować się własnymi doświadczeniami. A więc do wykształcenia poczucia empatii potrzeba nam sporej dawki emocjonalnej wyobraźni. Niektórzy po prostu się z nią rodzą, u innych trzeba ją rozwinąć.

KONSEKWENCJE

Są częścią ciągu przyczynowo-skutkowego, są rezultatem jakiegoś zdarzenia lub działania. Odwołując się do życiowego doświadczenia możemy je przewidzieć. Posiłkujemy się przy tym umiejętnością oszacowania prawdopodobieństwa. Tak naprawdę, większość naszych decyzji opiera się na niej. Warto więc ją w sobie doskonalić i uczyć jej swoje dzieci. Choć ciąg przyczynowo-skutkowy stosunkowo łatwo jest przez dziecko uświadamiany, to jednak zastosowanie tej „świadomości” w praktyce często zawodzi.

KONFLIKT

Inaczej spór, zatarg, kłótnia, awantura, sprzeczka, starcie, utarczka i niestety: wojna. To niezgodność, sprzeczność interesów lub poglądów. Jest stałym elementem ludzkiego współżycia. Najważniejsze to nie udawać, że go nie ma, ale gdy mamy z nim do czynienia warto po prostu go rozwiązać.

KOMPROMIS

Jest jedną z metod rozwiązywania konfliktu. Nie zawsze idealną, ale czasami jedyną. Jest to porozumienie osiągnięte w wyniku wzajemnych ustępstw. Oznacza konieczność rezygnacji z części naszych interesów. Najczęściej rezygnujemy z tych mniej dla nas ważnych, a gdy musimy całkowicie zrezygnować z naszych priorytetów – traci sens.