„Dom nie z tej ziemi”, Małgorzata Strękowska-Zaremba

Dom nie z tej ziemi, Małgorzata Strękowska-Zaremba
Dom nie z tej ziemi, Małgorzata Strękowska-Zaremba

Zaczynam z wielką powagą. Miało być zupełnie inaczej. Szukałam w księgarni  lekkiej książki dla córki na początek roku szkolnego, żeby rozluźniła się trochę po pierwszych dniach w szkole, kiedy nieujarzmiony żywioł został nagle sprowadzony do poziomu szkolnej ławki. Zarówno tytuł, jak i notatka na tylnej okładce zwiastował książkę z pogranicza kryminału i fantastyki. Okazało się zupełnie inaczej…

“Dom nie z tej ziemi” Małgorzaty Strękowskiej-Zaremby to mroczna lektura. Mroczna tym bardziej, że nie ma nic wspólnego z czarami , jak się pierwotnie spodziewałam, ale z brutalną rzeczywistością. Główna bohaterka, Marysia, próbuje sobie z nią poradzić wyobraźnią. Nie wiadomo, czy sama w tę wymyśloną historię wierzy, stara się uwierzyć czy jest ona stworzona na użytek przyjaciela. Wiadomo, że uwierzył ów przyjaciel – Daniel. Dla niego to nie było trudne. Żył w świecie, w którym wszystko było „jasne”, a największa przykrość, która mogła go spotkać to zakaz gry na komputerze przez cały wieczór czy zapach brudnych skarpetek brata. Świat Marysi wyglądał inaczej – ojciec zmieniający się w ryczącego lwa i skamieniała mama, która biernie przygląda się obłędowi męża.

Ale po kolei… Akcja zawiązuje się, gdy ukrytą w krzakach Marysię znajduje Daniel. W wyniku tego spotkania zawiązuje się znajomość. Początkowo dzieci łączy chęć rozwiązania zagadki – odkrycie tajemnicy domu przy ulicy Radosnej. Pozornie dom jest zupełnie zwyczajny – żółte ściany, brązowy dach, ogródek, huśtawka, piaskownica i krasnale. Marysia już jednak wie, że ten dom jest „inny”. Daniel dopiero dochodzi do tego wniosku. Z każdym dniem, gdy uczy się lepiej widzieć, słyszeć i odczuwać (do czego zachęca go dziewczynka) odkrywa, że dom jest naprawdę „dziwny” – nie rzuca cienia na słoneczną ulicę i nigdy nie pada nad nim deszcz. Nawet wiatr go omija, obawiając się jego złych czarów. Jak się później okazuje dom jest złośliwy i wymagający. Karze swoich mieszkańców za drobne wobec niego przewinienia – za pozostawiony na dywanie zagubiony klocek, za przewrócone wiaderko i za rozbitego krasnala. Wtedy radosny i uśmiechnięty ojciec staje się ryczącym lwem, wyrastają mu pazury, rośnie grzywa i porasta rudą sierścią. Miota się, rozrzuca i tłucze wszystko w dzikim szale. Matka wtedy staje się kamieniem, a dzieci płaczą. Ale widzą to tylko Marysia i Daniel. Wezwana przez chłopca policja nie dostrzega nic. Funkcjonariusze z uśmiechem kwitują sielską atmosferę domu – czyste i schludne mieszkanie, wzorowo ułożone zabawki i dzieci słodko ułożone do snu w pościeli w biedronki na muchomorkach. W tym miejscu, my dorośli, wiemy już wszystko… Dzieci nie – ani bohaterowie powieści, ani jej czytelnicy…

Daniel pomaga Marysi odczarować dom. Bo to dom jest winny wszystkiemu. To on, wyrosły bez wody, czyli bez miłości, bo i woda, i miłość są niezbędne do życia, sprowadza swoich mieszkańców na ciemną stronę. Wyruszają na wyprawę tunelami w głąb ziemi, aby odciąć go od głęboko zapuszczonych korzeni, które karmią go złem. Odnajdują tylko mały, dziewczęcy pamiętnik. Pamiętnik jest jednak niezapisany. Białe kartki zieją ponurą tajemnicą skrywaną pod golfem i zieloną bluzą z kapturem. Akcja kończy się niepowodzeniem.

Kolejne spotkanie dzieci odbywa się już w szpitalu. Dopiero tam Daniel odkrywa prawdziwą tajemnicę – żółty dom przy ulicy Radosnej, to dom Marysi, dziewczynki z opuchniętą twarzą, złamaną ręką i połamanym żebrami, która próbuje wszystkim wmówić, że spadła z komina. Tym razem się nie udaje. Piętro wyżej, w tym samym budynku, leży na szpitalnym łóżku jej pobita matka. Marysia drobnym pismem zapełnia białe kartki pamiętnika. Tak zmienia się jej życie…

No właśnie… Biorąc pod uwagę tę trudną tematykę zastanawiałam się, czy jest to książka dla dzieci. Świat w niej przedstawiony dla wielu z nich jest obcy i tak nierzeczywisty, że „nie z tej ziemi”.  Nie przychodzi im do głowy, że za oknem z idealną firanką z czterema fałdami i nieskazitelnym kwiatkiem może padać śnieg. Ale też nie jest to ich zadanie. To my, dorośli, musimy czujnie przyjrzeć się dziecku, które ciągle spada z drzewa, bo interesuje się alpinizmem. Marysia żyła w swoim piekle w samotności. Skrywała swoją tajemnicę najgłębiej jak mogła, nawet przed samą sobą. Zdradzał ją tylko obraz domu odbity w źrenicach, jak piętno, ale widziała go tylko jej matka, a potem Daniel. Obarczając winą dom za kształt swojego dziecięcego świata, usprawiedliwiała wszystkich wokół – ojca, za to, że był agresywny; matkę – że była bierna; nauczycielkę – że sińce i guzy uczennicy nie wzbudziły jej czujności; policję – że „niedowidzi”. Sprawcą jej nieszczęść był dom – bo to w nim nadmierny perfekcjonizm ojca przeradzał się we frustrację, której dawał upust znęcając się nad rodziną. Czy w takiej sytuacji dzieci mogą pomóc dzieciom? Skoro nawet dorośli mają z tym problem… Nie wiem. Może tak.

Książka jest na pewno wartościowa. I to na każdym poziomie – sposobie przedstawienia problemu, poprowadzenia fabuły, języka i ilustracji. Ujęcie tematu z pogranicza opowieści i bajki, z jednej strony odczarowuje tabu i oswaja z problemem, z drugiej odrealnia, aby nie przytłoczyć młodego czytelnika okrucieństwem . Zadanie to wspiera język, miejscami poetycki i filozofujący, miejscami zupełnnie zwykły, codzienny i szaro-żółte ilustracje, które zwiastują promyk słońca. A wszystko po to, aby przekonać nas, że „ludzie nie umieją patrzeć”. „Ty też nie umiesz”…

Do czego naszym dzieciom potrzebne są lekkie pióra?

…Do tego, żeby mogły latać. Żeby rozwijały swoją wyobraźnię, która otworzy przed nimi niezmierzone przestrzenie kreatywności. Wyobraźnia, wbrew pozorom, nie pozwala tylko na ucieczkę od rzeczywistości, gdy jest nam źle (chociaż i to jest czasami potrzebne), ale pozwala tę rzeczywistość kreować, pozwala wyjść poza szablony i ramy, dostosować ją do siebie i znajdować nie zawsze oczywiste, a często proste rozwiązania. Taką umiejętność dostaje każde dziecko z chwilą, gdy przychodzi na świat, a potem go poznaje i próbuje oswoić. Czasami jednak my, rodzice, oswajamy go aż za bardzo, zabierając tę wrodzoną lekkość wiary w to, że wszystko będzie dobrze, sprowadzając na ziemię nadmiernym praktycyzmem, wyznaczając i nakierowując na cele. Zapominamy przy tym, że ta droga do celu może być przyjemna i inspirująca lub wyboista i nudna. Stawiamy więc kolejne wymagania, podnosimy poprzeczki, zapisujemy na kolejne zajęcia. I nagle orientujemy się, że nasze dziecko stało się odtwórcze, ucieka przed ekran tabletu – nie doświadcza świata, ale go ogląda. Wtedy… zapisujemy je na zajęcia z twórczego działania. Uczy się więc mozolnie pozornie nowej umiejętności, której zalążek już w nim drzemał, ale wtedy sztuka ta wydawała się nam niepraktyczna… 🙁

Tymczasem tak ceniona obecnie kreatywność to nic innego tylko wiara, że się uda w połączeniu z potrzebą obserwacji świata i umiejętnością wyciągania wniosków oraz sporą dawką wyobraźni. Tę wyobraźnię dzieci rozwijają poprzez obcowanie ze sztuką – literaturą, muzyką i sztukami plastycznymi. Najpierw poznają muzykę – tę prawdziwą i tę z intonacji słów szeptanych nad łóżeczkiem, potem zachwycają się obrazami i poznają barwy świata. Gdy zaczynają go eksplorować, czerpią ze słów snutych przez rodziców i dziadków opowieści lub czytanych im na głos książek. Nareszcie same grają, śpiewają, tańczą, malują, piszą i czytają…

Znana wszystkim bajka o Czerwonym Kapturku nie tylko uczy, że trzeba słuchać mamy, ale pozwala dziecku zbudować „oczami duszy” świat, w którym ta historia się rozgrywa. Pozwala dziecku na bezpieczne eksperymentowanie w wyobraźni, co „ja bym zrobił, gdybym znalazł się w takiej sytuacji?” I choć pewnie pomysły na to zachowanie są mało realne, bo przecież „już ja bym temu wilkowi pokazał/a!”, to jednak uczą wiary we własne możliwości, budują przekonanie, że samo potrafi dać sobie radę.

Nie bójmy się tego. Dziecko i tak nauczy się praktycznego podejścia do życia, nie raz los sprowadzi go przecież na ziemię. Realizm i racjonalizm i tak je dopadną. Pamiętajmy jednak, że z lataniem jest jak z jazdą na rowerze – kto raz się nauczy, będzie umiał zawsze… Czasami trzeba tylko sobie przypomnieć. A my – dorośli – dobrze wiemy, jak bardzo by nam się teraz przydała choć odrobina tej zdolności. Może warto – dla dziecka i razem z dzieckiem.

Kiedy moja starsza córka była we wczesnym wieku szkolnym i rozpoczęła samodzielne czytanie przed snem, wszystkie książki, które czytała, czytałam i ja. Podświadomie wiedziałam, jakie to ważne, co dziecko czyta i tym samym co kształtuje jego osobowość. A przecież moja znajomość literatury dziecięcej zakończyła się dawno temu. Od tego czasu pojawiło się wiele nowych pozycji, a wiele z tych starszych – niestety – zapomniałam. Chciałam być jednak dla niej partnerką do rozmowy, do wymiany refleksji po lekturze. I tak rozpoczął się mój literacki powrót do czasów dziecięcych, który trwa do dziś – tyle że zmieniłam rozmówczynię, bo tę rolę przejęła moja młodsza córka. I uwierzcie mi – naprawdę można fajnie pogadać o literaturze z 10-latkiem! Spostrzeżenia potrafią zaskoczyć, poziom wrażliwości – zawstydzić a pamięć… – to lepiej przemilczeć, bo nigdy jej nie dorównamy. Trzeba tylko wiedzieć o czym się rozmawia. 😉

Dlatego właśnie na moim blogu znajdziecie recenzje książek dla dzieci, kilka gotowych tekstów, które będziecie mogli im przeczytać  oraz garść przemyśleń, o których będziemy mogli wspólnie podyskutować. Mam nadzieję, że uda mi się stworzyć miejsce, które dzięki nam – rodzicom – pomoże naszym dzieciom latać… – rozwijać wyobraźnię, wyrażać siebie, radzić sobie z emocjami oraz oglądać świat z wysokości, gdzie horyzont nie jest ograniczeniem, ale obietnicą nowych perspektyw. 🙂

Serdecznie zapraszam!

Małgorzata Połeć-Rozbicka