Recenzje | LEKKIE PIÓRA

„Ratownicy czasu. Nad wodami Nilu”, Justyna Drzewicka

Dziś zaprezentuję Wam atrakcyjną książkę dla młodzieży – wciągającą, dynamiczną, pełną zwrotów akcji i… opatrzoną solidną bibliografią. To ostatnie zwykle kojarzy nam się z artykułami naukowymi albo popularno-naukowymi, tu jednak wspiera powieść fabularną. Czy to możliwe? Justyna Drzewicka udowadnia, że tak. Poziom przygody i poziom wiedzy to jak Nowak=Imhotep. Zabrzmiało jak zagadka? Rozwikłajcie ją, dając się uwieść niepowtarzalnej historii o trzech nastolatkach w starożytnym Egipcie. „Ratownicy czasu. Nad wodami Nilu”. Zapraszam!

Jest to druga pozycja z serii „Ratowników czasu”. O pierwszej pisałam już jakiś czas temu. Warto od niej zacząć. Jeśli jednak nie interesuje Was Bolonia z przełomu XV i XVI wieku i Mikołaj Kopernik, zacznijcie od starożytności. Książka jest tak napisana, że i tak bez trudu zorientujecie się w fabule – „Nad wodami Nilu” jest niby kontynuacją swojej poprzedniczki, ale również opisuje całkowicie odrębny epizod. I tu, i tam bohaterami są Sara i Daniel, i Mutek – animaloid, którego pochodzenia nie zamierzam wyjaśniać, odkryjcie je sami. Stanowią zgraną paczkę przyjaciół, która rozrasta się o pewną atrakcyjną i mądrą dziewczynę z renesansu. Jakim cudem? To akurat najlepiej wyjaśni pierwsza część.

Paczka owa na skutek awarii systemu podróży w czasie przenosi się do XXVI w p.n.e. do cywilizacji rozwijającej się nad brzegiem życiodajnego Nilu. Czeka ich wiele przygód, zagadek rodem z kryminałów, mrożące krew w żyłach próby zabójstwa i skomplikowana dworska intryga. Wszystko na tle historycznych wydarzeń, w scenerii Sakkary i jej mastab oraz tętniącego życiem Memfis, z towarzyszeniem ówczesnych zwyczajów, „mody” i medycyny. Imponująca wręcz wiedza, z której skorzystają nie tylko dorastający nastolatkowie, ale i już osoby całkiem dorosłe. O życiu w starożytnym Egipcie nigdy nie dowiedziałam się tak wiele – mimo, że naukę w szkole traktowałam całkiem poważnie 😉. I to jest właśnie w tej serii najważniejsze – porcja wiedzy, o której nie śniło się nawet autorom szkolnych podręczników w formie, która z podręcznikiem nie ma nic kompletnie wspólnego. Bo powieść czyta się po prostu jednym tchem, a już szczególnie w mokry, wietrzny dzień podczas kwarantanny. To naprawdę doskonały pomysł na „zdalne” lekcje z historii – bez przymusu, zaangażowania rodziców i nerwów. Polecam!

„Gorzka czekolada”

Dzień dobry! Miło się spotkać po przerwie 😊. Niestety przytłoczyła mnie – pewnie tak, jak i Was – nowa rzeczywistość. Zdalna praca, zdalna nauka, zdalne wizyty lekarskie i zdalne zakupy. Wiele się trzeba nauczyć, wiele zaakceptować, do wielu rzeczy się przyzwyczaić… Wiele też zyskało nowy wymiar i nową perspektywę, jak choćby zwykła uczciwość, czy odpowiedzialność. Z książkowych półek o etyce zeszły do codzienności – do dezynfekcji rąk, noszenia maseczek i zachowania dystansu społecznego. Tak naprawdę były z nami na co dzień od zawsze, chociaż nie zawsze byliśmy tego świadomi. I o tym jest właśnie proponowana dziś przeze mnie książka – fabularyzowany przewodnik o wartościach etycznych dla młodzieży. A te wartości – jak pisze we wstępie do publikacji prezes Fundacji „ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom”, Irena Koźmińska „…mają to do siebie, że – w przeciwieństwie do wartości materialnych – im więcej ich dajemy, tym więcej ich do nas wraca”. Przed Wami „Gorzka czekolada i inne opowiadania o ważnych sprawach”.

Książka jest zbiorem piętnastu opowiadań różnych autorów, z których każde poświęcone jest wartości oznaczonej rzeczownikiem abstrakcyjnym. Są wśród nich tzw. cnoty: szacunek, sprawiedliwość, wolność, piękno i mądrość, ale też są i zwykła życzliwość, odpowiedzialność, przyjaźń, przyzwoitość, a nawet optymizm. Siłą rzeczy hasło przewodnie opowiadania miksuje się z pobocznymi w każdym tekście, bo jak oddzielić przyzwoitość od uczciwości na przykład… Jednak nie utrudnia to lektury, ale ją wzbogaca, sprawiając, że przekaz jest pełny a fabuła wciągająca. W każdym opowiadaniu spotykamy się z nowymi bohaterami, innym pomysłem autora na zilustrowanie tematu, niepowtarzalnym stylem i językiem, odmienną narracją a nawet odrębnym gatunkiem literatury młodzieżowej. To zasługa pracy zbiorowej. W muzyce wspólne projekty w różnego rodzaju celach od dawna są w modzie, w literaturze dla młodzieży to właściwie nowość. Wśród tych, którzy zdecydowali się w nim uczestniczyć jest i Andrzej Maleszka (autor poczytnej serii „Magiczne drzewo”), i Paweł Beręsewicz, którego pozycje cieszą się niezmiennie dużym zainteresowaniem dojrzewającej młodzieży. Na liście autorów znajdują się również: Barbara Kosmowska (autorka „Myślinków”), Katarzyna Terechowicz, Wojciech Cesarz i Katarzyna Ryrych.

Koncepcja jest świetna. Gratulacje dla jej pomysłodawców. Bo moim zdaniem nic tak nie trafia do współczesnych nastolatków, jak możliwość zwizualizowania problemu. A to właśnie, dzięki wyobraźni, z „Gorzką czekoladą” jest możliwe. I przyznam, że chętnie wykorzystuję ją na swoich lekcjach etyki…

„Dziewczynka, która zgubiła uśmiech”, Miranda Hart

Dzieci gubią uśmiechy z różnych powodów – bo pokłóciły się z koleżanką albo mama zabroniła im grać w Minecraft, bo się nudzą albo wręcz przeciwnie – pani od matematyki zadała kilka stron zadań. Wtedy gubią je tylko na chwilę. Czasami gubią go na dłużej – bo są chore, prześladowane albo rodzice nie potrafią się dogadać a rozwód wisi w powietrzu. Wtedy może się zdarzyć, że stracą go na zawsze. Główna bohaterka książki, o której dziś będę pisała musiała walczyć sama, aby go odzyskać, bo rodzice, wychodząc ze swoich ról w związku, zapomnieli, że rezygnując z nich, nadal pozostają matką i ojcem.

„Dziewczynka, która straciła uśmiech”, Miranda Hart; ilustracje: Kate Hindlay; wydawnictwo: Zielona Sowa;

11-letnia Chloe jest dziewczynką bardzo radosną i pogodną, ale jej świat w ostatnich miesiącach coraz bardziej utrudnia zachowanie pogody ducha. Uśmiech, który zwykle nie schodzi z jej twarzy pod wpływem niewesołej codzienności powoli blaknie, by wreszcie w dniu urodzin zniknąć. Nic dziwnego. Dzień, który przez całe życie był najwspanialszym dniem w roku, staje się dniem smutnej prawdy – Chloe zniknęła z horyzontu uwagi swoich rodziców. Zamiast tortu, radosnych buziaków i prezentów jest codziennych kilka gorzkich słów przy śniadaniu i totalna obojętność matki i ojca. Dziewczynka jeszcze się łudzi, że to tylko maskowanie wielkiej popołudniowej niespodzianki. Ale niespodzianki nie ma. Jest za to samotny wieczór we własnym pokoju i jedyne, co jej pozostało – świat wyobraźni, a w niej Magiczna Kraina. Pochłonięci własnymi problemami i kiełkującą decyzją o rozwodzie rodzice po prostu zapomnieli o urodzinach córki, a ona od tej chwili zapomniała jak się uśmiechać. Poczucie winy za złą sytuację w rodzinie nabrzmiewa jak tocząca się śniegowa kula. Ponure przekonanie na dobre rozkwita w głowie dziewczynki – nie dość, że swoją obecnością uprzykrza życie zapracowanym i sfrustrowanym rodzicom, to jeszcze złożyła ostatnią broń, która mogłaby rozładować napięcie – straciła uśmiech. Bez uśmiechu stała się bezużyteczna i nijaka. Nie mogła rozsiewać radości, nie mogła cieszyć się przyjaciółmi, nie mogła sprawić, by ukochana babcia była z niej dumna. Uśmiech urósł do rangi zadania do wykonania, do koniecznego atrybutu, który mógłby posklejać rozsypujący się wokół świat. Nie dość, że Chloe straciła uśmiech, bo wypadła z orbity zainteresowań swoich rodziców, to jeszcze jest jej z tego powodu wstyd – że nie jest wystarczająco dobra, miła, że traci miłość i nadzieję. I zostaje z tym zupełnie sama, nie licząc kilku wspaniałych przyjaciół z wyobraźni…

Książka jest trudna, zwłaszcza w warstwie emocjonalnej, ale niesie pozytywne przesłanie, że zawsze można odzyskać i uśmiech, i radość, i miłość, i nadzieję. Można i nie trzeba o to walczyć samemu. „Uśmiech jest w życiu ważny, ale równie ważne jest to, żeby być ze sobą szczerym w kwestii własnych uczuć, bo tylko wtedy ci, którzy nas kochają, będą mogli nam pomóc, kiedy nasz uśmiech zblednie. Każdego czekają kiedyś trudne dni. To całkiem normalne. Należy wtedy podzielić się z kimś swoimi troskami i poprosić o to, czego nam potrzeba”. I w tym kontekście wielu młodym czytelnikom ta „słodko-kwaśna” pozycja może w trudnych chwilach pomóc… zwrócić się o pomoc.

„Nela w krainie orek”

Zwykle Nela jedzie GDZIEŚ i STAMTĄD pisze swój reportaż. Tym razem jest inaczej. Nela poświęciła swoją książkę jednemu tematowi i zebrała w niej doświadczenia ze wszystkich swoich podróży, które się z nim wiążą. Tym tematem są orki – drapieżne walenie żyjące w różnych rejonach świata. Przywołuje wszystko, co się z nimi wiąże – swoje przeżycia i zgromadzoną wiedzę. Wszystko po to, aby stworzyć o tych zwierzętach mini encyklopedię dla dzieci. I niech nie zwiedzie was termin „encyklopedia” – w wydaniu Neli opracowanie tego hasła wcale nie jest nudne.

Orka to drapieżny ssak morski, który zamieszkuje różne rejony świata. Żyje w licznych stadach, w których poluje wykorzystując w zależności od „spożywanego pokarmu” różne techniki polowania. Te w Morzu Norweskim żywią się śledziami, te w okolicach Argentyny – uchatkami, a te w Oceanie Południowym głównie pingwinami. Wszystkie jednak wykorzystują współpracę do osiągniecia celu, zmyślnie przeprowadzając atak i komunikując się niezrozumiałymi dla nas dźwiękami, dzięki czemu przydzielają sobie zadania i funkcje. Ta ich umiejętność pracy zespołowej zdumiewa, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę ich umiejętność niesienia sobie pomocy i przewidywania konsekwencji własnych działań. Ale nie będę o nich opowiadać… Jeśli temat was zaciekawił, sięgnijcie po książkę. Bo jak zwykle warto. Jest kolorowa, pełna zdjęć, kolorowych map, schematów i informacji, które podane w takiej formie mają szanse zagościć w głowach na dłużej.

Zwraca również uwagę edukacyjny głos Neli w sprawie ochrony środowiska. Poruszony przez nią temat upoważnił ją do zajęcia stanowiska w sprawie zaśmiecania mórz i oceanów. Wypowiada się w tej kwestii zdecydowanie i przekonująco. Pisze o plamach plastiku dryfujących po oceanach o powierzchni niemal zbliżonej do Europy. Pisze, że musimy działać i nawołuje, byśmy zaczęli od siebie, od tego co najprostsze; żebyśmy z rozmysłem używali plastikowych wyrobów i nie używali foliowych torebek; żeby nie śmiecić na plażach i nie wrzucać nieorganicznych odpadków do rzeki lub morza; żebyśmy pomyśleli o tym co ważne, zanim wybierzemy pozorny komfort. Tak naprawdę nas to niewiele kosztuje, a w skali świata zmienia naprawdę dużo. W tym względzie całkowicie się z Nelą zgadzam – wystarczy odrobina odpowiedzialności każdego z nas, aby zahamować niezdrowe zapędy rynku. W poszukiwaniu „łatwości” i „oszczędności” zapominamy, że doraźne małe zyski windują cenę, którą przyjdzie nam zapłacić w przyszłości – i to nie tylko tę moralną czy ekologiczną, ale także tę finansową, bo przecież za „sprzątanie świata” trzeba będzie kiedyś zapłacić. Może warto więc nauczyć się od orek współdziałania, komunikacji i celowości podejmowanych działań, bo dobrostan grupy przekłada się na dobrostan każdego z jej członków.

„Everest. Edmund Hillary i Tenzing Norgay. Niesamowita historia”, Alexandra Stewart

„Najlepsze, co zrobiłem dla świata, to nie osiągnięcia w górach czy na Antarktydzie, tylko projekty dla moich przyjaciół Szerpów. Tym chciałbym się zapisać w ludzkiej pamięci” – takiego Edmunda Hillarego pewnie nie znacie. Wiadomo, że zdobył jako pierwszy w towarzystwie Tenzinga Norgay’a Mount Everest, wiadomo że przemierzył całą Antarktydę, od morza do morza, ale czy wiecie, że swój himalaistyczny sukces przekuł na działalność charytatywną w Nepalu? Że dzięki jego inspiracji i zaangażowaniu w tym kraju na „strychu świata” zbudował liczne szkoły, szpitale, ośrodki zdrowia, mosty i wodociągi z wodą pitną? A czy Wasze dzieci wiedzą?

„Everest. Edmund Hillary i Tenzing Norgay. Niesamowita historia” to pozycja z kręgu popularno-naukowej literatury dziecięcej gorąco rekomendowana przez Martynę Wojciechowską, która pisze: „To wspaniała, pięknie zilustrowana książka dla dzieci i dorosłych. Inspirująca opowieść o ciekawości świata, odwadze i determinacji…” Czyżby pokrewieństwo dusz z bohaterem książki? Niewykluczone. W każdym razie całkowicie się z nią zgadzam. Przede wszystkim dlatego, że „dla dzieci i dorosłych”. Nie zamknęłam tylnej okładki, zanim nie skończyłam. Po drugie dlatego, że „inspirująca” i to nie tylko o ciekawości, odwadze i determinacji, ale również o ludzkim sercu i potędze wrażliwości, o czym pisałam we wstępie. Także o współpracy, o działaniu w grupie, o projektowym działaniu, które przynosi sukces.

Pierwsza brytyjska wyprawa na Mount Everest odbyła się już w 1921 roku, ale ta, która zakończyła się zdobyciem szczytu dopiero 32 lata później. Przez te wszystkie lata podejmowano kolejne próby, które często nawet nie doprowadzały do ataku na szczyt. Dopiero ekspedycja pod kierunkiem pułkownika Johna Hunta, oficera wojskowego w służbie czynnej i eksperta od działań wojennych w terenie wysokogórskim zorganizowana w 1953 roku przyniosła zdjęcie panoramy ze szczytu najwyższej góry świata. Dlaczego? Otóż została przygotowana z iście wojskową precyzją. Myślę, że jest to jeden z lepszych przykładów potwierdzających skuteczność „projektowego podejścia do zadań”. Hillary i Norgay zdobyli szczyt, ale zdobyli go w imieniu tych wszystkich, którzy swoją pracą i wiedzą wspierali wyprawę – w takim zakresie, w jakim najlepiej potrafili, w którym byli najbardziej potrzebni i efektywni. Liczyło się wszystko – od wybrania i przygotowania sprzętu, przez logistykę, transport i zwykłą pracę fizyczną. Udział dwóch ludzi, którzy wbili czekan w lód na wysokości 8848 metrów n.p.m. okazał się najbardziej spektakularny z punktu widzenia mediów i późniejszej sławy, ale tak naprawdę nie był w niczym „bardziej”. W skali całej wyprawy Nowozelandczyk i Szerp zajęli z racji swoich umiejętności najodpowiedniejsze dla siebie miejsce – tak, jak wszyscy pozostali uczestnicy. I to jest wydaje mi się w tej historii najbardziej czytelnym morałem…

A sama historia jest niezwykle ciekawa. Informacje o Edmundzie Hillarym i Tenzingu Norgay’u przeplatają się tu ze sobą i z wiadomościami o wspinaczce wysokogórskiej, by osadzone na tle historycznym dać czytelnikowi naprawdę solidną porcję wiedzy. Same postacie nie są uprzedmiotowione. Widzimy w nich prawdziwych ludzi, ich osobiste porażki i sukcesy, ich drogę na szczyt góry i na szczyt własnych możliwości. Książka jest naprawdę bogato ilustrowana, wzbogacona dodatkowo dużą ilością rysunków poglądowych, ułatwiających zrozumienie treści. Nie będę więc oryginalna i całkowicie zgodzę się z Martyną Wojciechowską. Polecam!